Η καθημερινή ζωή είναι πλούσια με πληροφορίες κοινωνικής σύγκρισης που επηρεάζουν τις αυτοαξιολογήσεις και την ικανοποίηση αν είμαστε αποδεκτοί, αν ταιριάζουμε με το σύνολο και αν αγγίζουμε τα ιδεώδη πρότυπα της κοινωνίας.
Η διερεύνηση των κοινωνικών, πολιτισμικών και διαπροσωπικών παραγόντων που διαμορφώνουν τις κοινωνικές αντιλήψεις της ελκυστικότητας είναι ένας τομέας εκτεταμένης έρευνας που επικεντρώνεται στον ρόλο των παραγόντων όπως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης ,την οικογένεια και το περιβάλλον των ομοτίμων.
Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης είναι ένας ισχυρός προμηθευτής στενών και μη ρεαλιστικών ορισμών της ελκυστικότητας της αυτοεκτίμησης και της ταυτότητας. Παρατηρείται μια σταθερή σχέση μεταξύ της έκθεσης στα πρότυπα που προβάλλονται στα media, της εξιδανίκευσης της εικόνας του εαυτού και την προώθηση του “ιδανικού” body size.
Τα σώματα περνώντας από διαδικασίες επεξεργασίας (πχ Photoshop) τείνουν να μην φαντάζουν αληθινά όμως συνεχής και επαναλαμβανόμενη έκθεση σε ανάλογες εικόνες μπορεί να επιφέρει δυσαρέσκεια, έλλειψη αυτοεκτίμησης και κατάθλιψη ακόμα και αν ο ίδιος ο θεατής γνωρίζει ότι οι εικόνες που δέχεται δεν είναι ρεαλιστικές.
Κατά την εφηβεία όπου το σώμα ακόμα σχηματίζεται αλλά παρουσιάζει και σημαντικές αλλαγές οι πιθανότητες εμφάνισης δυσαρέσκειας είναι τρεις φορές μεγαλύτερες. Έρευνες έχουν δείξει πως πως ενώ κατά την έκθεση σε επεξεργασμένες εικόνες οι συμμετέχοντες διέκριναν την μη ρεαλιστική μορφή τους και κατέκριναν το πρότυπο λιπόβαρου σώματος όμως αργότερα παρουσίασαν δείγματα κατάθλιψης και ανάγκης προσαρμογής στο εκάστοτε πρότυπο που είχε επαναληφθεί.
Αν και φαίνεται πως επηρεάζει περισσότερο τις γυναίκες τα τελευταία έτη το body dissatisfaction παρατηρείται να αυξάνεται και στον ανδρικό πληθυσμό. (Ψηλές και υπερβολικά λιγνές αλλά και καλογυμνασμένες σιλουέτες, με ανοιχτόχρωμο δέρμα και καθόλου τριχοφυΐα είναι τα πρότυπα που προβάλλονται ως ιδανικό γυναικείο σώμα ενώ για τους άνδρες μεγάλη σωματική διάπλαση, ψηλό, τριγωνικά στο άνω μέρος με τάση να λεπτύνει στα κάτω άκρα , μυώδες και καλοσχηματισμένο σώμα με εμφανή αλλά όχι υπερβολική τριχοφυΐα.
Η εικόνα του σώματος είναι μια πολυδιάστατη, προσωπική και ενεργητική έννοια που περιλαμβάνει τις ευαισθησίες, τις απόψεις και τα συναισθήματα ενός ατόμου σχετικά με το σώμα του. Δεν αφορά μόνο τα αισθητικά χαρακτηριστικά του ατόμου, λαμβάνει επίσης υπόψη την κατάσταση της υγείας του, τις δεξιότητες του και την σεξουαλικότητα του. Συνδέεται στενά με την ψυχολογική ευημερία και μπορεί να έχει αρνητικές συνέπειες όταν κάποιος είναι δυσαρεστημένος το σώμα του/της και αποτελεί παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη της κατάθλιψης, των διατροφικών διαταραχών, της συναισθηματικής δυσφορίας.
Σύμφωνα με την εξελικτική θεωρία στην σημαντικότητα της εικόνας της εξωτερικής εμφάνισης παίζει ρόλο η σεξουαλικότητα του ατόμου κι η επιλογή συντρόφου και τεκνοποίησης. Η θεωρία της σεξουαλικής επιλογής του Δαρβίνου υποδηλώνει ότι τα άτομα ανταγωνίζονται με μέλη του ίδιου του φύλου τους για αναπαραγωγικά σχετικούς πόρους που κατέχονται από μέλη του αντίθετου φύλου. Όταν τα άτομα ζουν σε ομάδες, ανταγωνίζονται μεταξύ τους με σκοπό την εύρεση συντρόφου.
Ως εκ τούτου τα πρότυπα της εκάστοτε κοινωνίας είναι και αυτά που θα προσπαθήσει το άτομο να μιμηθεί ή και να αποκτήσει έτσι ώστε να αποκτήσει το επιθυμητό αποτέλεσμα που θεωρεί πως είναι και ελκυστικό προς εύρεση συντρόφου.
Στην δυτική κοινωνία, το Διαδίκτυο είναι η πιο διαδεδομένη μορφή μέσων μαζικής ενημέρωσης και το Facebook και το Instagram χρησιμοποιούνται συχνότερα από οποιοδήποτε άλλο website. Μερικές πρόσφατες μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι η χρήση Facebook γενικά συνδέεται με τις ανησυχίες εμφάνισης δεδομένου ότι 10 εκατομμύρια νέες φωτογραφίες φορτώνονται στο Facebook κάθε ώρα. Αυτό παρέχει ένα μέσο κοινωνικής σύγκρισης που σχετίζεται με την εμφάνιση και, ως , μπορούν να συμβάλουν στην εμφάνιση ανησυχιών για την εικόνα του σώματος.
Η κοινωνική μάθηση περικλείεται από αρκετές θεωρίες σχετικές με τη μάθηση βάσει προτύπου. Σύμφωνα με την θεωρία του Bandura, η κοινωνική μάθηση βασίζεται στην παρατήρηση και αποτελείται από τρία στάδια: έκθεση, μίμηση και αποδοχή πρότυπων πράξεων. Στο πείραμα του (Bobo doll) παρατήρησε ότι τα παιδιά ενώ παρατηρούσαν την επιθετική συμπεριφορά των γονέων τους αλλά παράλληλα διδάσκοντας λεκτικά πως δεν είναι σωστό ως πράξη. αργότερα μιμήθηκαν τις πράξεις παρότι να ακολουθήσουν την συμβουλή πως αυτό δεν είναι σωστό.
Έτσι παρατηρούμε την έμφυτη τάση του ανθρώπου να μιμείται τις πράξεις που παρακολουθεί ενώ γνωρίζει ότι δεν είναι σωστές ή αποδεκτές και την ιδιαίτερης σημασίας παιδική ηλικία.
Εφόσον πλέον τα media είναι ο κατεξοχήν νούμερο ένα πομπός πληροφοριών ,το άτομο εκτίθεται σε χιλιάδες εικόνες και αυτόματα ταυτίζεται μέσω της ανάγκης του για πρότυπα και ως εκ τούτου να βιώσει την κοινωνική σύγκριση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα έναν προβληματικό αυτοπροσδιορισμό μιας και τα media κατακλύζονται από διαφημίσεις υπέρ του καταναλωτισμού και με σκοπό το εμπόριο οι εικόνες που χρησιμοποιούνται και προβάλλονται είναι σκόπιμα μη πραγματοποιήσιμες. Έτσι το άτομο αποτυγχάνει να εκπληρώσει επιτυχώς τον κοινωνικό του είτε βιολογικό του σκοπό και στόχο, προκαλώντας του έναν κυκεώνα συνεχής αλλά αποτυχημένης αναζήτησης.
Τις τελευταίες δεκαετίες το γυναικείο περισσότερο σώμα αλλά και το αντρικό χρησιμοποιείται και προβάλλεται έντονα σε διαφημίσεις των μέσων για διάφορους εμπορικούς λόγους για την πώληση και κατάκτηση αγαθών. Η συνεργασία με διάσημα πρόσωπα όπου το κοινό γνωρίζει και θαυμάζει και πιθανών να κατέχουν ένα role model μπορεί φυσικά να επιφέρει πιο επικερδή αποτελέσματα.
Η βιομηχανία της μόδας και της ομορφιάς, η διαιτολογία, η αισθητική ιατρική, η κοσμετολογία επωφελείται μακράν από την διαιώνιση της αίσθηση του ανικανοποίητου και την διαρκή αλλά μη αποτελεσματική προσπάθεια μίμησης προτύπων.
Αν και η έρευνα για την εικόνα του σώματος έχει ιστορικό προτεραιότητας στις αρνητικές πτυχές της εικόνας του σώματος, μια ισχυρή νέα εστίαση στην έρευνα εικόνας του σώματος είναι η κίνηση προς ένα θετικό παράδειγμα ψυχολογίας.
Μελέτες έχουν δείξει ότι η έκθεση σε φεμινιστικές θεωρίες μπορεί να χρησιμεύσει ως αποτελεσματική παρέμβαση για τη βελτίωση της εικόνας του σώματος. Οι γυναίκες που έχουν φεμινιστική στάση απέναντι στην εικόνα του σώματος είναι πιο ικανοποιημένες από εκείνες που δεν ταυτίζονται με τις φεμινιστικές αξίες.
Επιμόρφωση σχετικά με το βάρος και την σύνδεση του με την υγεία Εξαιρετικά σημαντική έχει αποδειχθεί και η σχέση μητέρας- κόρης καθώς η αγάπη για το γυναικείο σώμα και η αποδοχή του είναι κάτι όπου μαθαίνεται μέσω προτύπων αλλά και σε νεαρή ηλικία. Εκπαιδευτικά προγράμματα σε σχολεία για παιδιά και γονείς με στόχο την ενασχόληση και επιβράβευση βάση ικανοτήτων των παιδιών και όχι της εμφάνισης τους όπως επίσης και η αξιολόγηση αυτών αλλά και τρίτων. Ακόμα και ο υπερβολικός ζήλος αποδοχής του εαυτού μπορεί να είναι ένα κατάλοιπο της δρομολογημένης “εμμονής” με την εξωτερική εμφάνιση.
Το πως το κάθε άτομο ορίζει, σκέφτεται, αποδέχεται ή καταρρίπτει την εικόνα της εμφάνισης του είναι μία σύνθετη διαδικασία με ακρογωνιαίο λίθο την υποκειμενικότητα με συνθέσεις όπου δημιουργούνται από τα οικογενειακά και κοινωνικά βιώματα του ατόμου.
Λιάνκα Κάρμη
Ψυχολόγος ΒSc – Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεύτρια
Βιογραφικό Σημείωμα:
Η Λιάνκα Κάρμη γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα και στην Ζάκυνθο.
Σπούδασε κοινωνικές επιστήμες και εγκληματολογία στο The Open University of UK με σκοπό να συνεχίσει τις σπουδές της στην ψυχολογία , όπου και ολοκλήρωσε τις σπουδές της στο τμήμα Applied Psychology (Bachelor of Science ) – Derby University .
Έπειτα συνέχισε την εκπαίδευση της και την προσωπική της ανάλυση στην Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία και στη Διαχείριση Συναισθηματικού ,Ψυχικού Τραύματος.
Το ενδιαφέρον της για την ψυχική ευημερία και η συνεχόμενη επιθυμία γνώσεων στο τομέα της ψυχολογίας ολοκληρώνονται με σεμινάρια σε Ινδία, Γερμανία και Σουηδία με κεντρικούς άξονες το άγχος, τις σχέσεις, την σεξουαλικότητα, τις οικογενειακές σχέσεις, το παιδί, την κακοποίηση, την θεραπεία τραύματος, την μητρότητα, την υπογονιμότητα, την συμβουλευτική ζεύγους, άγχος, μετανάστευση, διατροφικές διαταραχές και την πνευματικότητα.
Εστιάζει στην προσωποκεντρική και ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία διαλόγου, με στόχο την ευημερία και ευεξία του θεραπευμένου στην καθημερινότητα του σε σχέση με τον εαυτό του και τις διαπροσωπικές του σχέσεις, όπου ο θεραπευτής δεν λαμβάνει τον ρόλο της αυθεντίας αλλά του καθοδηγητή.
